Page 94 - หนังสือ สัตว์หน้าดิน นิเวศวิทยาและการใช้ประโยชน์
P. 94
การปรับตัวของสัตว์หน้าดินในแหล่งน ้า 76
ซึ่งเป็นกล้ามเนื้อแข็งแรงยื่นออกมาเพื่อคืบคลานแล้วยังว่ายน ้าได้โดยการปิดเปิดฝาสลับกันด้วย การฝังตัวหรือ
ขุดรูในดินของสัตว์หน้าดินในดินเลนที่อ่อนนุ่มหรือหาดทรายนั้นอาศัยหลักการในการที่มีโครงสร้างที่แข็งแรงกด
ลงในพื้นดินด้วยแรงที่พอเหมาะเพื่อแทนที่อนุภาคดินบริเวณนั้น ซึ่งในการขุดและฝังตัวในดินของสัตว์หน้าดิน
กลุ่มหอย ไส้เดือนทะเล หนอนถั่วและปลิงทะเลที่ฝังตัวจะใช้หลักการเดียวกัน สัตว์กลุ่มนี้จะมีโครงสร้างที่
ควบคุมด้วยปริมาณน ้าเป็น hydrostatic skeleton เปรียบเสมือนเป็นท่อที่ยืดหยุ่นได้และสามารถท าให้แข็งตัว
ตั้งได้เมื่อมีน ้าหรือของเหลวไหลเข้าไปในท่อ ดังภาพที่ 3.9
ภาพที่ 3.9 ลักษณะการฝังตัวและขุดรูของสัตว์หน้าดินที่ใช้หลักการ hydrostatic skeleton
(ก) การฝังตัวของสัตว์หน้าดินที่มีล าตัวอ่อนนุ่ม เช่น ไส้เดือนทะเล และหนอนถั่ว
(ข) การฝังตัวของหอยสองฝา
ที่มา : Levinton (1995)
เมื่อสัตว์หน้าดินเช่นไส้เดือนทะเลและหนอนถั่วฝังตัวในดิน โดยการแทรกตัวลงดินท าให้มีแรงดันใน
ตัวท าให้ขยายตัวเปรียบเสมือนสมอเรือเพื่อยึดตัวกับต าแหน่งในดินที่ฝังตัว การขยายตัวเป็นสมอเรือยึดนี้
เรียกว่า penetration anchor (PA) ในขณะที่ส่วนท้ายล าตัวจะมีการขยายตัวเนื่องจากแรงดันน ้าเป็นส่วนที่ยึด
ตัวลึกลงไปในดินเป็น terminal anchor (TA) ในขณะเดียวกันจะมีการหดตัวของกล้ามเนื้อในทิศทางที่ลึกลงใน
ดินท าให้ดึงตัวของหนอนถั่วหรือไส้เดือนทะเลลึกลงไปในดิน สัตว์หน้าดินจะฝังตัวได้ลึกลงดินโดยอาศัยการ
ท างานร่วมกันของโครงสร้างที่ควบคุมโดยแรงดันน ้าสลับกับการหดตัวของกล้ามเนื้อ ในการฝังตัวของหอยสอง
ฝาก็ท าได้ด้วยการท างานของโครงสร้างที่ควบคุมด้วยแรงดันน ้าร่วมกับการยืดหดตัวของกล้ามเนื้อ เมื่อหอยสอง
ฝาแทรกฝังตัวบริเวณผิวดินจะแทรกตัวลงพร้อมเปลือกที่เปิดอยู่เป็นเสมือนสมอเรือที่ยึดตัวให้มั่นคงอยู่กับที่
เมื่อฝาหอยปิดลงจะมีแรงดันน ้าไปอยู่ในส่วนปลายสุดของเท้าเพื่อเป็นสมอส าหรับเจาะลึกลงต่อไปในดินเป็น
terminal anchor ด้วยน ้าหนักตัวของหอยสองฝาประกอบกับการเปิดปิดฝาท าให้มีการท างานสลับกันของ
กล้ามเนื้อที่มีการหดตัวและยืดตัวช่วยดึงตัวหอยให้ลึกลงไปได้ในดิน ดังนั้นถ้าเราขุดหอยเสียบบนหาดทรายหรือ
หอยหลอดในหาดเลนขึ้นมาจากดินและปล่อยวางไว้บนผิวดิน หอยจะพยายามตั้งตัวเองโดยให้ส่วนยอดที่
เปลือกประกบกันอยู่ส่วนบนท าให้ตัวตั้งตรงตั้งฉากกับพื้นดินแล้วฝังตัวเองลงในดินได้อย่างรวดเร็วตามหลักการ
