Page 159 - หนังสือ สัตว์หน้าดิน นิเวศวิทยาและการใช้ประโยชน์
P. 159
การใช้ประโยชน์จากสัตว์หน้าดิน 141
(ก) วงจรชีวิตของไส้เดือนน ้า (sludge worms/tubificid worms)
การศึกษาชีววิทยาและวงจรชีวิตของไส้เดือนน ้าเป็นสิ่งจ าเป็นเพื่อการพัฒนาเทคนิคการเพาะเลี้ยงที่
เหมาะสม ไส้เดือนน ้าจะฝังตัวอยู่บริเวณดินเลนที่อ่อนนุ่มที่มีปริมาณอินทรียสารสูง ไส้เดือนน ้าส่วนใหญ่เป็น
กะเทย (hermaphrodites) โดยที่มีเพศผู้และเพศเมียอยู่ในตัวเดียวกัน แต่เนื่องจากอวัยวะเพศผู้และอวัยวะ
เพศเมียมีการเจริญเติบโตต่างเวลากัน ดังนั้นเราจึงพบว่าไส้เดือนน ้าสองตัวจะจับคู่กันเพื่อการผสมพันธุ์
(copulation) โดยที่ในขณะที่จับคู่กันนั้นมันจะมีการแลกเปลี่ยนเซลล์สัมพันธ์กันและมีการผสมพันธุ์กัน การ
ผสมพันธุ์ภายในตัวเดียวกันจะพบได้น้อยมาก หลังการจับคู่เพื่อผสมพันธุ์แล้วไส้เดือนน ้าที่จับคู่กันจะแยกจาก
กัน และเริ่มสร้างเปลือกหุ้มไข่ปกคลุมไข่อีกทีเป็นลักษณะคล้ายรังไหมเรียกว่า cocoon จากนั้นไส้เดือนน ้าจะ
ออกจากเปลือกหุ้มโดยการเคลื่อนที่ถอยหลังเพื่อดีดตัวออกจากเปลือกหุ้มไข่ ความดกไข่ของไส้เดือนน ้า
Tubifex spp. จะขึ้นอยู่กับอุณหภูมิ ความเร็วของน ้าที่ไหลผ่านถังเพาะเลี้ยงและปริมาณอินทรียสารที่เป็น
อาหารในการเพาะเลี้ยง
(ข) การเพาะเลี้ยงไส้เดือนน ้า
การเพาะเลี้ยงไส้เดือนน ้าอาจท าได้ง่ายโดยการเก็บไส้เดือนน ้าจากแหล่งน ้าที่เป็นท่อน ้าทิ้งจาก
ครัวเรือนหรือบ่อเลี้ยงปลา แล้วเลี้ยงด้วยเศษผักที่เน่าเปื่อยผสมกับเศษขนมปังก็สามารถให้ผลผลิตไส้เดือนน ้า
ได้ แต่ไนการเพาะเลี้ยงไส้เดือนน ้าเพื่อใช้เป็นอาหารสัตว์น ้าวัยอ่อนจ าเป็นต้องได้ไส้เดือนน ้าปริมาณมากและ
ปลอดเชื้อโรค ดังนั้นในการเพาะเลี้ยงไส้เดือนน ้าทั่วไปถึงจะเก็บไส้เดือนน ้ามาจากแหล่งน ้าธรรมชาติได้ต้องท า
ความสะอาดก่อนโดยการปล่อยให้น ้าไหลผ่านประมาณ 24 ชั่วโมง ก่อนน ามาเลี้ยงต่อในบ่อเพาะเลี้ยงที่
เตรียมการอย่างดี มีดินจากธรรมชาติที่ตากแห้งหรืออบแห้งฆ่าเชื้อผสมกับอาหารส าหรับไส้เดือนน ้า อาหาร
ส าหรับการเพาะเลี้ยงไส้เดือนน ้ามีหลากหลาย ส่วนใหญ่เป็นมูลสัตว์เช่นมูลวัวแห้งที่อบสะอาดร้อยละ 75 มา
ผสมกับดินทรายละเอียดตามธรรมชาติที่ฆ่าเชื้อแล้วอีกร้อยละ 25 ต้องมีน ้าไหลผ่านตลอด หลังจากเลี้ยงไปได้
ประมาณ 42 วัน หรือน้อยสุด 30 วันก็สามารถเก็บเกี่ยวได้ การเก็บเกี่ยวไส้เดือนน ้าธรรมชาติที่ฆ่าเชื้อแล้วอีก
ร้อยละ 25 ต้องมีน ้าไหลผ่านตลอด หลังจากการเลี้ยงไปได้ประมาณ 42 วัน หรือน้อยสุด 30 วัน ก็สามารถเก็บ
เกี่ยวได้ การเก็บเกี่ยวไส้เดือนน ้าท าได้ง่ายโดยการใช้สวิงช้อนในช่วงเริ่มรุ่งสางและในช่วงหลังพระอาทิตย์ตกดิน
ในการเพาะเลี้ยงไส้เดือนน ้าหากมีการควบคุมปริมาณออกซิเจนละลายและปริมาณอาหารในรูปของมูลวัวอย่าง
ต่อเนื่องจะสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตไส้เดือนน ้าอย่างต่อเนื่อง
(3) การเพาะเลี้ยงเพรียงทรายเพื่อใช้เป็นอาหารสัตว์น ้าวัยอ่อน
เพรียงทรายเป็นไส้เดือนทะเลในสกุล Perinereis ในวงศ์ Nereididae ไส้เดือนทะเลกลุ่มนี้มีขนาด
ใหญ่ ล าตัวแบ่งเป็นปล้องเรียงยาว ปล้องแต่ละปล้องขนาดใกล้เคียงกัน ส่วนหัวจะเห็นได้ชัดเจนโดยที่มีส่วน
ปากซึ่งมีเขี้ยว 1 คู่ มีตุ่มสั้น ๆ ส าหรับรับความรู้สึก มีอวัยวะรับสัมผัสคล้ายหนวดอยู่ 2 คู่ และมีตาส าหรับปรับ
แสง 2 คู่ ในแต่ละปล้องจะมีแผ่นยืนออกเป็นขาส าหรับเคลื่อนที่และว่ายน ้า เราพบเพรียงทรายอาศัยอยู่ตาม
หาดทรายในแนวน ้าขึ้นน ้าลงกินซากพืชและซากสัตว์เป็นอาหาร เพรียงทรายที่นิยมเลี้ยงในประเทศไทยมี 2
