Page 100 - หนังสือ สัตว์หน้าดิน นิเวศวิทยาและการใช้ประโยชน์
P. 100
การปรับตัวของสัตว์หน้าดินในแหล่งน ้า 82
แล้วกลับมาหายใจโดยใช้ออกซิเจนตามปกติ เราพบว่ากลยุทธในการหายใจโดยออกซิเจนสลับกับการหายใจ
โดยไม่ใช้ออกซิเจนพบได้ในสัตว์หน้าดินบางชนิดที่พบกับปัญหาน ้าเน่าเสียในแหล่งน ้า ซึ่งถ้าภาวะความเน่าเสีย
เกิดขึ้นเป็นเวลานานหรือมีความรุนแรงเพิ่มขึ้นสัตว์หน้าดินเหล่านี้ก็ทนไม่ได้และตายได้ในที่สุด
3.3.3 การปรับตัวต่อสภาพดินที่มีปริมาณอินทรียสารสูง
สัตว์หน้าดินหลายชนิดจะปรับตัวให้อยู่ได้ในสภาพดินที่มีปริมาณอินทรียสารสูงได้ ซึ่งเป็นบริเวณที่มี
ปริมาณออกซิเจนต ่าและมีการสะสมปริมาณซัลไฟด์ในดิน เราพบการปรับตัวในไส้เดือนทะเลที่พบได้ในบริเวณ
นี้จะมีลักษณะการเพิ่มหรือขยายสัดส่วนพื้นที่ผิว (surface) ต่อปริมาตรในบริเวณเหงือกหรือพื้นที่ผิวที่ท าหน้าที่
หลักในการหายใจ การเพิ่มหรือขยายสัดส่วนพื้นที่ผิวต่อปริมาตรในบริเวณเหงือกนี้เป็นการเพิ่มศักยภาพการ
แลกเปลี่ยนก๊าซเพื่อการหายใจในรูปแบบที่ง่ายที่สุด จากการศึกษาของ Lamont and Gage (2000) พบว่า
ไส้เดือนในวงศ์ Spionidae สามารถทนได้ต่อสภาพดินตะกอนอินทรียสารสูงได้ดี ไส้เดือนสกุล Prionospio
(minuspio) sp. A จะพัฒนาส่วนรยางค์ส่วนเหงือกที่ใช้ในการหายใจเพิ่มขึ้น ในประเทศญี่ปุ่นมีการใช้ไส้เดือน
ทะเล Paraprionospio patiens เป็นดัชนีบ่งชี้สภาพชายฝั่งทะเลที่มีปริมาณอินทรียสารสูงและมีปริมาณ
ออกซิเจนต ่านั้นจะมีส่วนเหงือกขยายใหญ่ มีลักษณะเป็นแผนซับซ้อนกันรวม 50 คู่ เพื่อเพิ่มพื้นที่ในการ
แลกเปลี่ยนก๊าซออกซิเจน (Yokohama, 2007) To-orn (2015) ได้ศึกษาเปรียบเทียบลักษณะอวัยวะที่ใช้ใน
การหายใจในไส้เดือนทะเลสกุล Prionospio ที่อยู่ในบริเวณดินตะกอนที่มีปริมาณอินทรียสารต่างกันในบริเวณ
ชายฝั่งทะเลศรีราชา จังหวัดชลบุรี เขาพบว่าความยาวของคู่เหงือก (length of branchial pairs) และจ านวน
แขนง (branchial pinnules) บนคู่เหงือกจะต่างกันตามแหล่งที่อยู่อาศัยของไส้เดือนทะเลที่เป็นชนิดเดียวกัน
ไส้เดือนทะเลที่อาศัยอยู่ในบริเวณดินตะกอนที่มีปริมาณอินทรียสารสูงจะมีความยาวของคู่เหงือกจ านวนแขนง
บนคู่เหงือกสูงกว่าไส้เดือนทะเลที่อาศัยอยู่ในบริเวณที่มีอินทรียสารต ่า ลักษณะดังกล่าวจะเพิ่มขึ้นตามขนาดตัว
ของไส้เดือนทะเล การศึกษาของ To-orn (2015) ในครั้งนี้พบว่าลักษณะความแตกต่างกันในอวัยวะที่ใช้ในการ
หายใจของไส้เดือนทะเลในดินตะกอนที่มีปริมาณอินทรียสารต่างกันนั้น สามารถพบได้ตั้งแต่ระยะที่ไส้เดือน
ทะเลเริ่มลงเกาะในดินตะกอนจนถึงระยะไส้เดือนที่โตเต็มวัย
3.4 การปรับตัวต่อสภาวะอุณหภูมิที่สูงขึ้นและการสูญเสียน ้าออกจากตัว
ช่วงน ้าขึ้นน ้าลงเป็นตัวก าหนดช่วงเวลาในการท ากิจกรรมของสัตว์หน้าดินทั้งการกินอาหาร การ
หายใจตลอดจนการสืบพันธุ์ สภาวะอุณหภูมิที่สูงขึ้นและการสูญเสียน ้าออกจากตัวเป็นปัญหาใหญ่ส าหรับสัตว์
หน้าดินที่อาศัยอยู่บริเวณเขตน ้าขึ้นน ้าลง ซึ่งได้มีการกล่าวถึงรูปแบบสัตว์หน้าดินที่ใช้ในการปรับตัวเพื่อ
ตอบสนองต่ออุณหภูมิที่สูงขึ้นและลดการสูญเสียน ้าออกจากตัวไปแล้วในกลุ่มสัตว์หน้าดินที่อาศัยอยู่บริเวณหาด
หิน หาดทรายและป่าชายเลน การปรับตัวลักษณะแรกที่พบในสัตว์หน้าดินเมื่อต้องเผชิญกับสภาวะอุณหภูมิที่
สูงขึ้นและลดการสูญเสียน ้าออกจากตัว คือการลดการสัมผัสกับอุณหภูมิที่สูงขึ้นจากสภาพแวดล้อมภายนอก
โดยการหดตัวอยู่ภายในเปลือกหอยหรือปลอกหุ้มรู (tube) หรือฝังตัวอยู่ในดินในรู สัตว์หน้าดินที่อยู่บริเวณ
