Page 7 - Ebook_AGRI_ 8-3

วารสารเกษตรหันตราปีที่ 8 ฉบับที่ 3 ประจ าเดือน กันยายน – ธันวาคม 2565 Kaset Huntra Gazette Vol.8 No.3 September - December 2022

การใช้สัตว์หน้าดินขนาดใหญ่เป็นดัชนีชีวภาพ

เพื่อประเมินคุณภาพแหล่งน ้า

บริเวณแม่น ้าป่าสัก จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

สัตว์หน้าดิน (Benthic macrofauna) ส่วนใหญ่เป็นกลุ่ม แม่น้ าป่าสักในเขตจังหวัดพระนครศรีอยุธยาเป็นแม่น้ าที่
สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังที่อาศัยอยู่ตามพื้นท้องน้ า โดยการขุดรู ไหลมาจากจังหวัดสระบุรี เข้าสู่จังหวัดพระนครศรีอยุธยาบริเวณ
ฝังตัว หรือคืบคลานหากินตามผิวหน้าดิน สัตว์หน้าดินกลุ่มหลัก อ าเภอท่าเรือ ผ่านอ าเภอนครหลวง แล้วบรรจบกับแม่น้ าเจ้าพระยา

ได้แก่ กุ้ง ปู หอย ไส้เดือนน้ า และตัวอ่อนแมลง สัตว์เหล่านี้สามารถ ในเขตอ าเภอพระนครศรีอยุธยาบริเวณหน้าวัดพนัญเชิง ความยาว
ใช้ประเมินคุณภาพแหล่งน้ าได้ เนื่องจากการด ารงชีวิตมักพบอาศัย ของแม่น้ าที่ไหลผ่านจังหวัดพระนครศรีอยุธยาประมาณ 52
อยู่กับที่ เคลื่อนที่ได้น้อยและเชื่องช้า เมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลง กิโลเมตร แม่น้ าสายนี้มีปัญหาคุณภาพน้ าเสื่อมโทรมจากน้ าทิ้ง
สภาพแวดล้อมในแหล่งน้ า จึงส่งผลโดยตรงต่อความหลากหลาย และสารพิษจากโรงงานอุตสาหกรรม เกษตรกรรม และชุมชน

ชนิดและความชุกชุมของประชาคมสัตว์หน้าดิน นอกจากนี้ บ้านเรือน[6] ตลอดจนกิจกรรมเรือบรรทุกสินค้าจ านวนมาก [7]

สัตว์หน้าดินมีความสามารถปรับตัวให้ทนต่อสภาพแวดล้อม การศึกษาความหลากหลายชนิดของสัตว์หน้าดินและ
ได้แตกต่างกัน จึงท าให้พบอาศัยอยู่ได้ตั้งแต่แหล่งน้ าสะอาดจนถึง ปัจจัยสิ่งแวดล้อมคุณภาพน้ าและดินตะกอนในบริเวณแม่น้ าป่าสัก

แหล่งน้ าคุณภาพเสื่อมโทรม กลุ่มสัตว์ที่พบในแหล่งน้ าสะอาด เช่น เขตจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ตั้งแต่บริเวณต้นแม่น้ าในอ าเภอ

ตัวอ่อนแมลงชีปะขาว แมลงเกาะหิน แมลงหนอนปลอกน้ า ซึ่งเป็น ท่าเรือจนถึงปลายแม่น้ าในอ าเภอพระนครศรีอยุธยา โดยก าหนด
กลุ่มที่ไวต่อการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อม บางชนิดพบในน้ า สถานีเก็บตัวอย่างจ านวน 10 สถานี (ภาพที่ 1) พบสัตว์หน้าดิน
คุณภาพปานกลางหรือพอใช้ เช่น หอยฝาเดียว กุ้ง ปู และบางชนิด กลุ่มเด่นเป็นพวกทนมลพิษจากสารอินทรีย์ ได้แก่ ไส้เดือนน้ าใน

พบในน้ าสกปรก เช่น ไส้เดือนน้ า และตัวอ่อนแมลงริ้นน้ าจืด วงศ์ Tubificidae (ภาพที่ 2 a) โพลิคีตในวงศ์ Nereididae และ
เป็นต้น Nephtyidae) (ภาพที่ 2b, c) ตัวอ่อนแมลงในวงศ์ Chironomidae

ปัจจุบันมีการพัฒนาดัชนีชีวภาพสัตว์หน้าดินเพื่อใช้ (ภาพที่ 2d) หอยฝาเดียวในวงศ์ Viviparidae (ภาพที่ 3a) หอยสอง
ประเมินคุณภาพแหล่งน้ า ร่วมกับการประเมินผลกระทบและ ฝาในวงศ์ Corbiculidae (ภาพที่ 3b) ดินตะกอนมีสัดส่วนเนื้อดิน

ติดตามคุณภาพน้ าด้วยวิธีทางกายภาพและเคมี [1-3] และมีการ โคลนละเอียด (silt-clay; ขนาดอนุภาค <0.063 มม.) แปรผัน
ทดลองใช้ในหลายพื้นที่ เช่น การประยุกต์ใช้ดัชนีชีวภาพ Belgian ในช่วงร้อยละ 5.56-65.17 ปริมาณสารอินทรีย์ในดินมีค่าในเกณฑ์

Biotic Index (BBI) ประเมินคุณภาพน้ าจากโรงงานผลิตน้ ามัน สูงถึงสูงมาก (ร้อยละ 3.46-7.33) คุณภาพน้ าโดยทั่วไปจัดอยู่ใน
ปาล์มในจังหวัดชลบุรี [4] ดัชนีชีวภาพ BMWP score แหล่งน้ าประเภทที่ 3 เพื่อการเกษตร อุปโภคและบริโภค (ปรับปรุง
thai
thai
(Biological Monitoring Working Party) และ ASTP Score ทั่วไป) ตามมาตรฐานคุณภาพน้ าในแหล่งน้ าผิวดิน [6] โดยเฉพาะ
(Average Score Per Taxa) ประเมินคุณภาพน้ าในอ่างเก็บน้ า เมื่อพิจารณาจากค่าพีเอช (pH) (8.07-9.38) และปริมาณออกซิเจน

เขื่อนน้ าอูน จังหวัดสกลนคร [5] ละลายน้ า (3.66-10.70 มก./ล. ซึ่งเกณฑ์ก าหนดไว้ที่ 5-9 และ
4 มก./ล. ตามล าดับ [8]

- 6 -