Page 27 - หนังสือ สัตว์หน้าดิน นิเวศวิทยาและการใช้ประโยชน์
P. 27
ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับสัตว์หน้าดิน 9
1.2.2 บทบาทของสัตว์หน้าดินในการหมุนเวียนธาตุอาหารและการกวนตะกอน
ตลอดจนการตกตะกอนในแหล่งน ้า
การด ารงชีวิตของสัตว์หน้าดินตามพื้นท้องน ้าทั้งการกินอาหาร การขุดรูเพื่อฝังตัว ตลอดจนการ
เคลื่อนที่ไปตามพื้นดินหรือเคลื่อนที่ไปในดินนั้น ล้วนมีบทบาทส าคัญในการหมุนเวียนธาตุอาหารจากพื้นดินชั้น
ล่างสู่มวลน ้าด้านบน นอกจากนี้ยังมีส่วนในการย่อยสลายอินทรียสารและช่วยลดปริมาณแก๊สไข่เน่า และลด
ความเป็นพิษของดินชั้นล่างได้อีกด้วย การด ารงชีวิตของสัตว์หน้าดินตามพื้นท้องน ้ามีผลต่อการเปลี่ยนรูปของ
สารอินทรีย์ไปเป็นสารอนินทรีย์ที่เป็นประโยชน์กับผู้ผลิตพวกแพลงก์ตอนพืชหรือพืชน ้า การกินตะกอนและการ
ขุดรูฝังตัวลงในดินของไส้เดือนน ้า ไส้เดือนทะเล หอยสองฝาและพวกปูชนิดต่าง ๆ มีส่วนช่วยให้ธาตุอาหารที่อยู่
ในดินระดับล่างถูกปล่อยออกสู่มวลน ้าเป็นประโยชน์กับผู้ผลิตอีกครั้ง การขุดลงในดินของสัตว์ทะเลหน้าดิน
หลายกลุ่มท าให้ปริมาณออกซิเจนในน ้า และอากาศสามารถแทรกลงในดินระดับลึกได้มากขึ้น ช่วยลดปริมาณ
ก๊าซไข่เน่าที่สะสมอยู่ในดินและลดความเป็นพิษของดินชั้นล่าง หรือแม้แต่การกัดกินใบไม้ของปูแสม (grapsid
crabs) ที่อาศัยอยู่ในป่าชายเลน ยังมีส่วนช่วยเร่งให้กิจกรรมการย่อยสลายสารอินทรีย์ของพวกแบคทีเรียเกิดได้
เร็วขึ้น อนินทรียสารที่ได้จากกระบวนการจะเป็นประโยชน์ต่อผู้ผลิตในระบบนิเวศป่าชายเลน และมวลน ้า
บริเวณชายฝั่งทะเลใกล้เคียงต่อไป
ภาพที่ 1.5 แสดงการขุดรูและฝังตัวลงในดินของสัตว์หน้าดินพวกหอยสองฝา กุ้งเครย์ฟิช (crayfish)
ไส้เดือนน ้า (tubificid) และตัวอ่อนของแมลงน ้า การกวนชั้นดินตะกอนของสัตว์หน้าดินช่วยเพิ่มการแพร่ของ
ก๊าซออกซิเจนลงไปในดินชั้นล่างระดับลึกและเพิ่มการหมุนเวียนของธาตุอาหารหลัก (macronutrients) พวก
ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และอินทรีย์คาร์บอนและพวกธาตุอาหารรอง (micronutrients, trace elements)
กระบวนการกวนตะกอน (bioturbation) และการถ่ายมูลของพวกกุ้งเคย (mysid) แอมฟิพอด (amphipod)
และหอยฝาเดียวจะช่วยเร่งการเจริญเติบโตของพวกจุลินทรีย์ และหมุนเวียนธาตุอาหารจากการกวนดินตะกอน
ชั้นผิวดินและการกัดกินพวกอินทรียสาร (Covich et al., 1999)
ภาพที่ 1.6 แสดงการหมุนเวียนธาตุอาหารจากกิจกรรมของสัตว์หน้าดินโดยการที่สัตว์หน้าดินจะท า
การเปลี่ยนสารอินทรีย์ที่เก็บสะสมไว้ในดินตะกอนให้เป็นธาตุอาหารในรูปที่ละลายน ้า (dissolved nutrients)
ซึ่งจะถูกแพลงก์ตอนพืชและพวกพืชขนาดใหญ่น าไปใช้เพื่อการเพิ่มผลผลิตเบื้องต้น (primary production)
พืชเหล่านี้จะกลับมาเป็นอาหารของสัตว์หน้าดินบางชนิดโดยเฉพาะพวกที่กินทั้งพืชและสัตว์ (omnivores) ซึ่ง
สามารถกินทั้งพืชขนาดใหญ่ แพลงก์ตอนพืชและแพลงก์ตอนสัตว์ ทั้งนี้สัตว์หน้าดินส่วนใหญ่ยังเป็นอาหารของ
ปลาอีกด้วย (Covich et al., 1999)
